COA staat 'op instorten'

Strategisch adviseur en bestuursvoorzitter van de Europese denktank Transport&Environment

De miljarden aan milieusubsidie zijn vooral bedoeld voor de concurrentiepositie van bedrijven. Ze verhinderen echter dat vervuilende producten duurder worden en daardoor minder worden gebruikt. Acceptatie van hogere prijzen voor energie en materialen is noodzakelijk voor de transitie.

Subsidies zijn de hoeksteen van het Nederlandse milieubeleid. De coalitie heeft een Klimaatfonds ingesteld van 35 miljard euro, een Stikstoffonds van 25 miljard en de al bestaande Subsidie Duurzame Energie en Klimaat (SDE++) heeft een jaarlijkse omvang van 13 miljard (in 2022). Er is een uitkoopregeling voor boeren en subsidie voor waterstof en elektrische vrachtwagens. Verder zijn er fiscale voordelen voor milieu-investeringen door bedrijven. Het kabinet gaat de komende tijd nog ‘maatwerkafspraken’ maken met de twintig meest vervuilende bedrijven in ons land over de financiering van hun schoonmaak (lees subsidie) en over overheidsinvesteringen in infrastructuur voor schone energie. Sinds corona lijkt de bodem uit de staatskas verdwenen.

Er bestaat brede steun voor subsidies. De onuitgesproken reden hiervoor is dat op deze manier de concurrentiepositie van bedrijven in ons land niet verslechtert. Aan de politieke voorkeur voor subsidies kleven echter grote bezwaren. Niet de vervuiler betaalt, maar de belastingbetaler, met als gevolg dat de groei in het gebruik van energie en grondstoffen niet afneemt. Met de miljarden aan subsidies gaan we de energie- en milieutransitie niet tot stand brengen, want subsidies zijn per definitie tijdelijk. Hierom geven ze onvoldoende zekerheid voor de grote investeringen die nodig zijn. De bouw van windparken en fabrieken voor groene waterstof komt pas echt op stoom als de vraag voor de lange termijn zeker is. Die zekerheid bieden subsidies niet. Het kabinet doet opnieuw net genoeg – of net niet – om op papier de doelen voor 2030 te halen, zonder oog voor de industriële opschaling die nodig is om in 2050 netto geen broeikasgassen meer uit te stoten.

Subsidies zijn slechts de smeerolie voor de veranderingen, terwijl regelgeving de hefboom is voor de energie- en milieutransitie. Verboden zijn effectief gebleken, zoals bijvoorbeeld bij schadelijke pesticides, asbest en stoffen die de ozonlaag aantasten. Net zo effectief zijn de – meestal Europese – milieueisen aan fabrieken, auto’s, landbouw, verlichting en veel meer. Regelgeving heeft verreweg de grootste bijdrage geleverd aan vermindering van de milieuvervuiling in de afgelopen halve eeuw. Waarom nemen we geen wetten aan waarin geleidelijk de toegestane uitstoot van industrieën, auto’s, vliegtuigen en de landbouw omlaaggaat? 

Scherpe milieuregels leiden onvermijdelijk tot prijsstijgingen en hierop rust een groot maatschappelijk taboe. Bijna alle beleidsnota’s, studies en scenario’s hebben als uitgangspunt dat schone productie in prijs moeten concurreren met de huidige vervuilende. Waarom mag schoon niet duurder zijn dan vuil? Zijn natuur en milieu ons niets waard? Ook als schone technieken (nog) duur zijn is het nodig ze nu al toe te passen. Politici en bedrijven houden het taboe op prijsstijgingen helaas in stand, wat het draagvlak ondermijnt voor de noodzakelijke veranderingen. Leiderschap vraagt het omgekeerde: de samenleving voorbereiden op alle gevolgen van de energietransitie, ook die voor de prijzen.

Dat sommige producten duurder worden geldt zeker voor de transitieperiode en mogelijk ook daarna. De marktprijs van schoon geproduceerde energie en materialen zal voorlopig boven de kostprijs liggen, omdat ze nog schaars zijn. Een voorbeeld hiervan is de lange wachttijd voor een elektrische auto. De komende decennia is er niet genoeg wind- en zonnestroom, groene waterstof en CO2-loze brandstoffen voor de lucht- en zeevaart. Er is ook een tekort aan materialen als lithium en kobalt, die nodig zijn voor batterijen. Miljarden aan investeringen zijn nodig voor schone energie en fabrieken. Om deze redenen zullen we hogere prijzen moeten accepteren voor schoon geproduceerde elektriciteit, waterstof, ijzer en staal, aluminium, cement, plastics en kunstmest. Via de productieketens leidt dit vervolgens tot hogere prijzen bij de consument, vooral voor vlees, zuivel, vliegreizen en energie. Zolang we onze ogen sluiten voor deze prijseffecten, blijft dit taboe een grote rem op de energietransitie.

Mensen met een laag inkomen horen een ruimhartige compensatie te krijgen voor de hogere prijzen, grotendeels via meer loon en hogere uitkeringen. De prijsprikkel om zuinig te zijn, werkt hierdoor ook voor mensen met een smalle beurs, terwijl hun koopkracht intact blijft door het extra inkomen. Hiernaast is praktische en financiële ondersteuning nodig om woningen te isoleren en energiebesparende apparaten aan te schaffen. Het zijn nu vooral de rijken die profiteren van ‘gratis’ milieuvervuiling. De CO2-voetafdruk van de tien procent Europeanen met het hoogste inkomen is zes keer groter dan die van de helft met het minste geld. De twintig procent rijkste Nederlanders vliegt vier keer zo vaak als de twintig procent met weinig inkomen en rijdt ruim drie keer meer auto en vaak ook in grotere en minder zuinige auto’s. Een eerlijke transitie betekent dat de rijken de rekening gaan betalen voor wat ze nu nog gratis gebruiken.

Hogere prijzen zijn niet alleen onvermijdelijk, maar zijn ook nodig om het gebruik van energie en materialen te verminderen. Het energiegebruik in ons land daalt nauwelijks, ondanks alle inspanningen om energie te besparen. Koelkasten zijn wel zuiniger geworden, maar tegelijkertijd ook groter. Auto’s zijn technisch veel beter, maar gebruiken per kilometer evenveel brandstof als dertig jaar geleden, doordat ze luxer en zwaarder zijn. Terrasverwarming werd na 2010 snel populair en is in Frankrijk alweer verboden. De opkomst van de regendouche zorgt voor meer warmwater gebruik. Dit zijn maar vier voorbeelden uit een lange rij. Maar liefst negentig procent van de na 2000 gerealiseerde energiebesparing is tenietgedaan door nieuwe vormen van energiegebruik. Besparen van energie blijft dweilen met de kraan open, zolang energie zo goedkoop is.

Samenvattend, bestaat effectief beleid voor de energie- en milieutransitie uit drie kernelementen: 1) regelgeving waardoor het niet langer is toegestaan natuur en milieu te vervuilen; 2) acceptatie van hogere prijzen voor energie en sommige materialen; 3) hogere lonen en uitkeringen voor mensen met lage inkomens.

Wat betekent milieubeleid volgens deze drie hoofdlijnen voor de concurrentiepositie van bedrijven? Uiteraard hebben ze liever subsidie dan regelgeving. De bekende argumenten zijn dat hogere kosten door strenge milieueisen ten koste gaan van de concurrentiepositie en dat vertrekken naar het buitenland niet bijdraagt aan een beter milieu. Voor een deel hebben ze gelijk. Om Europese bedrijven te beschermen, stelt Europa voor om een heffing te zetten op de invoer van vuile producten van buiten de Unie. Dit betreft cement, ijzer en staal, aluminium, kunstmest en elektriciteit. Binnen Europa kan de prijs voor deze producten dan hoger zijn dan daarbuiten. Niet toevallig zijn dit juist producten waarvan de prijs gaat stijgen door de energietransitie. Deze Europese aanpak verlicht de grote milieuproblemen in ons land, zonder de concurrentiepositie te schaden en bespaart ons veel geld aan subsidies voor bedrijven. 

Toch zullen bedrijven waarschijnlijk tegen blijven sputteren. Geen enkel bedrijf ziet graag kosten omhooggaan, waardoor verkoopprijzen stijgen en de groei afneemt. Ook bij een gelijk speelveld zitten ze niet te wachten op minder groei. Wel zullen ze schermen met hun concurrentiepositie. Bedrijven valt niet te verwijten dat ze hun belangen behartigen, maar de overheid zal de juistheid van hun argumenten onafhankelijk moeten beoordelen. Niet de lobbykracht maar de feiten horen doorslaggevend te zijn in discussies over internationale concurrentie. Hiervoor is tegenmacht nodig van een krachtig ministerie voor Natuur, Milieu en Klimaat. Het ministerie van Financiën verdelen we toch ook niet over de vakdepartementen? 

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

Goedkope energie is de bron van de welvaart in de wereld en dus ook hier in het westen. Pleiten voor dure energie is pleiten voor armoede en honger. Energie moet goedkoop EN duurzaam worden, elk ander voorstel is niet haalbaar en zal enkel tot rampspoed leiden.

Opvallend hoe mensen die normaal altijd pleiten voor marktwerking opeens bij dit onderwerp doen alsof dat heel oneerlijk is

Het pleidooi van Arie Bleijenberg leidt uiteindelijk tot energie- en voedselarmoede. Dure energie in Europa (zoals met het EU klimaat- en energiebeleid wordt bewerkstelligd) in de globalistische wereld van vandaag de dag leidt tot kaalslag en afbraak van alle welvaart en welzijn in het westen. Het huidige beleid van de duurzame energietransitie is gedoemd om te mislukken, linksom of rechtsom.

Goed verhaal. Subsidies zijn nuttig voor nieuwe ontwikkelingen, maar zijn uiteindelijk marktverstorend. Behalve dat ze gevestigde bedrijfsbelangen dienen, zijn subsidieregelingen ook brood op de plank voor de ambtenarij. Wie zich beklaagt over de huidige brandstofaccijnzen, vergeet dat verhoudingsgewijs heel veel belasting op duurzame stroom wordt geheven. Als er namelijk veel wind- of zonne-energie is, is de energiebelasting al gauw hoger dan de day-ahead prijzen. Hierdoor wordt de ontwikkeling van energie-opslag vertraagd.

Arie je schrijft: "... De bouw van windparken en fabrieken voor groene waterstof komt pas echt op stoom als de vraag voor de lange termijn zeker is. Die zekerheid bieden subsidies niet. ..." Dit is niet helemaal juist. Stel je een Mansholt plan voor voor Atlantische waterstof. Dat werkt zo. Op de Atlantische oceaan komen drijvende windmolens, met kabels verbonden met een productie eiland. Op het eiland wordt de energie gebruikt om water te splitsen in waterstof, zuurstof en zeezout. Met tankers worden deze stoffen naar Europa gebracht. (De Eemshaven is zeer geschikt.) De EU garandeert een afname van alle geproduceerde waterstof voor een minimumprijs. Als men dit vandaag invoert, zijn we binnen vijf jaar volledig onafhankelijk van Russisch gas. En binnen 10 jaar hoeven we geen gas of olie meer te kopen bij landen met criminele leiders. En ja, daar hangt een prijskaartje aan. In de afgelopen maanden hebben we gezien, dat 'goedkoop' gas kopen bij criminelen uiteindelijk duurder is. Het probleem is niet 'de subsidie'. De echte problemen? 1 . Politici zijn alleen geinteresseerd in de eerst volgende verkiezingen. 2. De meeste politici hebben campagne strategen nodig om voor ze te bepalen, wat ze moeten zeggen en hoe ze moeten stemmen. 3. Het grootste probleem: De kiezers stemmen op bovengenoemde personen.

Goed stuk, met te veel aanknopingspunten om te reageren zonder in een opvolgend opiniestuk terecht te komen. Een stelling die ik er toch even uitlicht: Leiderschap vraagt het omgekeerde: de samenleving voorbereiden op alle gevolgen van de energietransitie, ook die voor de prijzen. Alle gevolgen is breed. Heel breed. Nog los van de prijzen, gaat het om leefomstandigheden. Vandaag een stuk in de krant over Madrid, waar de mensen met geld de airco's laten loeien en die zonder geld een watergevecht houden om niet kapot te gaan. Recent een discussie met iemand die verongelijkt stelde dat hij zijn eigen broek ophield, want hij had zonnepanelen. En daarbij een enorm verbruik geïnstalleerd, want daar had hij recht op. Niet begrijpen dat zijn weigering om zijn weelde te delen een doodlopende weg is, en niet accepteren dat in minder zonnige perioden hij het net onevenredig belast met zijn energienoodzaak. De subsidiestorm die geleid heeft tot de wrakke en onvolledige Wet Wind op Zee, die snel door het systeem moest en als gevolg heeft dat de waterstoftransitie op zee nu geblokkeerd is, kent alleen maar verliezers.

Acceptatie van hogere prijzen voor energie. Het staat er echt. Denk dat menig huishouden dit met afgrijzen leest. En ja, die huishoudens moeten dan weer gecompenseerd. Er wordt in Nederland al eindeloos veel geld rondgepompt met nogal wat negatieve gevolgen.

Dat er zoveel geld wordt rondgepompt is omdat o.a. het belastingsysteem zo achterlijk is ingericht dat het ene na het andere lapmiddel is opgetuigd

Elke keer als ik wordt ingehaald door Tesla-rijder denk ik: "daar gaat zo'n subsidie-rijder want hij hoeft geen wegenbelasting te betalen". Wordt tijd dat voor die mensen die subsidie wordt afgeschaft.

@pgs De subsidie op elektrische auto’s is anders aardig succesvol. Kijk naar de positie van Nederland in Europa of de wereld op het gebied van elektrische auto’s. Waarom zou je niet willen stimuleren dat een elektrische auto aantrekkelijker is dan een meer vervuilende?

Die subsidie komt terecht bij mensen die zich toch al een duurdere auto kunnen veroorloven. Dat is de pest meestal met subsidies; iedereen komt in aanmerking maar er zit vrijwel altijd een eigen bijdrage aan vast - heb je geen stuver dan krijg je geen stuver

@karin Je roept maar wat. De subsidie is er ook voor tweedehands auto’s en bij nieuwe auto’s betreft het alleen de kleinere en compacte auto’s met een maximum van 45.000 euro. Dus geen dure Tesla’s. En ja als je geen stuiver te besteden hebt kun je geen auto kopen, geen goedkope, geen duurdere, geen elektrische en geen benzine auto. https://www.rvo.nl/subsidies-financiering/sepp/subsidie-koop-nieuwe

@Jozias2, dat is idd mooi, dan kun je een veel te dure auto kopen voor iets minder veel te duur. Sorry hoor maar om een rugzakje te kopen ter waarde van 8000 euro voor het dubbele, dan maakt die paar duizend euro subsidie echt niet veel uit. Zeker niet als je 2x per dag aan de grijze stroomkabel moet hangen.

@gio Dat is iedereens eigen keuze maar met de subsidie komt de elektrische auto wel dichterbij. Een tesla is ook veel duurder dan een vergelijkbare middenklasser op benzine. Maar met een (tweedehands) elektrische auto heb je geen wegenbelasting, heel veel minder onderhoudskosten tov een auto met benzine motor en het rijden op elektriciteit is veel goedkoper dan het tanken van benzine. Bijkomend voordeel van de massale aanschaf van elektrische en hybride auto’s voor de zakelijke markt is dat er over een paar jaar veel auto’s beschikbaar komen voor de tweedehands markt.

Geachte heer Bleijenberg, U schijnt volgens uw website contacten te hebben bij GroenLinks. Ik zou als ik u was voorstellen het een speerpunt te maken bij de volgende verkiezingen. Doet u dan het licht uit nadat de laatste kiezer gillend is weggelopen?

? De auteur is vergeten dat we al ongeveer de hoogste brandstof- en energieprijzen ter wereld hebben vanwege alle belastingen en accijnzen die de overheid int ? Of heb ik iets gemist ….

Dat heet toch gewoon marktwerking?

Helder stuk, dankjewel. Al koester ik de hoop dat subsidies wél kunnen leiden tot fundamentele veranderingen/verbeteringen. De SDE-subsidies hebben wind- en zonne-energie toch maar mooi op de kaart gezet, en die sectoren zie ik niet zomaar weer verdwijnen...

Hogere prijzen bevestigen alleen maar dat duurzaam iets is voor mensen die een paar ton op de plank hebben liggen, die alles makkelijk kunnen betalen. Heb je dat niet dan zal je moeten inleveren op jou manier van leven. Dit lijkt me nou geen beeld dat je wilt gaan kweken

Punt 1. De ondernemer investeert geen cent in iets waar hij niets mee verdient. Dus? Subsidie. Punt 2. "Met de miljarden aan subsidies gaan we de energie- en milieutransitie niet tot stand brengen, want subsidies zijn per definitie tijdelijk." Met die miljarden kunnen bedrijven een waterstof economie op poten zetten. Op het moment dat die is gerealiseerd, kan de subsidie stoppen. Punt 3. "Regelgeving heeft verreweg de grootste bijdrage geleverd aan vermindering van de milieuvervuiling". Klopt. Maar. De vervuiling van BURGERS. Niet van bedrijven (Chemoers, Tata Steel, Schiphol enz.). Punt 4. "Zijn natuur en milieu ons niets waard?" Klopt helemaal. Degenen die iets laten voor het milieu, zijn op 1 hand te tellen. Ikke, ikke, ikke, het mantra van de liberale ideologie die al 40 jaar leidend is. Punt 5. De concurrentiepositie van bedrijven wordt niet aangetast door het wijzigen van fossiel in waterstof. Want waterstof is NU AL net zo duur als diesel. En die prijs kan alleen nog maar omlaag. Punt 6. "Niet de lobbykracht maar de feiten horen doorslaggevend te zijn" Inderdaad: HOREN TE ZIJN. Maar ze ZIJN het niet, omdat het liberale tuig, waar drie kwart van de bevolking als een kip zonder kop achteraan rent, niets anders doet dan de bedrijven faciliteren, omdat ze na hun politieke loopbaan een vet betaalde functie in het grootbedrijf willen. Wie is de president directeur van DSM? Zou ze dat baantje ook hebben gekregen als ze niet in de politiek had gezeten?

De bedrijven en het liberale tuig waar u heeft over heeft: die betalen al die belastingen voor de zorg, uitkeringen en subsidies. Dat is de dobber waar we op drijven. De socialist zeurt als een kleuter om mee centjes voor zorg, uitkeringen, ambtenarij, milieu en allerlei andere hobbies. En tegelijkertijd klagen over de hand die hem voedt.... Op elke liter benzine maakt Shell 1-2 cent winst. De overheid ver boven de euro winst. Om uw ambtenarensalaris, zorg en toeslagen betalen. Wie verdient hier het meest aan de vuile economie?

Wat de vervuiling betreft. Daarvoor zal meer en betere controle moeten zijn op de vervuiling door en uitstoot van bedrijven door de overheid zelf. Daar wordt nu met de pet naar gegooid in Nederland. Bedrijven mogen vooral zichzelf controleren blijkt steeds weer. En ga ook bij bedrijven eindelijk eens een keer flinke belasting heffen op energie. Te gek voor woorden dat die buiten schot gehouden worden en niets en/of bijna niets betalen en wat vervuiling betreft niet gecontroleerd worden. Probleem is ook dat in de parlementen teveel mensen zitten met teveel belangen in de eigen beroepsgroep, zoals in Nederland de boeren, en dus in de regering, zoals daar is het ministerie van landbouw met daarnaast haar lobbygroepen. Zie dan maar eens iets werkelijk te veranderen in het beleid.

En ga ook bij bedrijven eindelijk eens een keer flinke belasting heffen op energie. Als de bedrijven bijvoorbeeld 20 % energiebelasting moeten gaan betalen, stijgen gewoon de verkoopprijzen van hun producten mee. Dus: de bedrijven heb je er niet mee.

Subsidies voor bedrijven zijn compleet overbodig. Gewoon weg trekken en dan worden de producten zelf wel duurder en als lonen lager worden en lasten ook dan komt er vanzelf een inflatie waardoor de armere mensen er ook niets aan hebben. Dus geen probleem